उदीयमान बजारका समस्या

-नौरियल नौबिनी
उदीयमान बजारका सरकारहरूको असफलताले अर्को चरणको मुद्रा ह्रासलाई निम्त्याएको छ ।

अमेरिकी रिजर्भ बैंकको मात्रात्मक सहजतालाई हल्लाएपछि गएको वसन्तमा उदीयमान बजार अर्थतन्त्रलाई हान्नेगरी आएको वित्तीय उथलपुथल अहिले थप प्रतिशोधी भएर र्फकेको छ ।

थुप्रै घटनाहरूको संगम यस पटकको वित्तीय उथलपुथलको सुरुवाती विन्दुमै देखिन्छ । जस्तो कि विदेशी मुद्राको सञ्चितीलाई घट्न नदिन मुद्रा विनिमय बजारमा हस्तक्षेप गरी सरकारी अधिकारीहरूले टार्न खोजेको अर्जेन्टिनाको मुद्रा संकट, चीनको कमजोर अर्थतन्त्रीय तथ्याङ्क तथा टर्की, थाइल्यान्ड र युक्रेनको राजनीतिक अनिश्चितता र विचलन ।

उदीयमान बजारमा आएको यो सानो खालको पूर्ण आँधी छिट्टै नै जोखिम लिन नचाहने अन्तर्राष्ट्रिय लगानीकर्तामार्फत ठूला अर्थतन्त्र र सेयर बजारमा पनि सरेको थियो । तर वित्तीय उथपपुथलका यी तात्कालिक असरहरू यत्ति नै हुन् भन्ने ठान्नुचाहिँ हुँदैन । धेरै उदीयमान बजारहरू साँच्चैको समस्यामा छन् ।

समस्यामा भएका अर्थतन्त्रहरूको सूचीले 'नाजुक पाँच'को संज्ञा दिइएका भारत, इन्डोनेसिया, ब्राजिल, टर्की र साउथ अफ्रिकालाई समेट्छ । यी पाँचै देशमा जुम्ल्याहा आर्थिक वर्ष चलिरहेको छ, चालु खाता घाटामा छ, वृद्धिदर घटिरहेको छ, महँगी बढिरहेको छ, आउने राष्ट्रपतीय वा संसदीय निर्वाचनका कारण राजनीतिक अस्थिरता छ ।

थप पाँच महत्त्वपूर्ण देशहरू अर्जेन्टिना, भेनेजुयला, युक्रेन, हङ्गेरी र थाइल्यान्ड पनि जोखिममा छन् । यी सबै देशमा राजनीतिक वा चुनावी जोखिम पाउन सकिन्छ, धेरैमा कमजोर आर्थिक नीति छ, अनि केहीमा चाहिँ बाहिरी असन्तुलन तथा सार्वभौम जोखिम बढिरहेको छ ।

त्यसको अर्थ के भने बहुप्रचारित 'बि्रक्स कन्टि्रज' (ब्राजिल, रसिया, इन्डिया, चाइना र साउथ अफ्रिका) अब विस्तारै आफ्नो वास्तविकतामा फर्किरहेका छन् । यी मध्ये तीन ब्राजिल, रसिया र साउथ अफ्रिकामा वृद्धिदर २ दसमलव ५ प्रतिशतभन्दा कम जीडीपीका साथ यो वर्ष अमेरिकाको भन्दा ढिलो हुनेछ । बाँकी दुई देश चीन र इन्डियाको वृद्धिदर पनि तीव्रदरले घटिरहेको छ ।

ख्ाासमा ब्राजिल, इन्डिया र साउथ अफ्रिका 'नाजुक पाँच'का सदस्य हुन् । अनि चीन र रसियाको जनसांख्यिक गिरावटले यी दुबै देशको सम्भावित विकासलाई कमजोर पार्नेछ ।

स्थानीय सरकारले पैसा लिएर उधारोमा टिकाएको लगानीको बढोत्तरी, सरकार नियन्त्रित उद्योग व्यवसाय र गम्भीर रूपमा बैंकको सम्पत्तिलाई कमजोर पारिरहेका घरजग्गाका र्फमहरूका कारण 'बि्रक्स'को सबभन्दा ठूलो सदस्य चीन अतिरिक्त जोखिम झेलिरहेको छ । ज्यादातर ऋणको कारोबारहरू अर्थतन्त्रको कठिन भूमि खडा गरेर ध्वस्त भएका छन् । निजी खपतमा देखिएको

उच्च बचत र निश्चित लगानीमा पुनः सन्तुलन ल्याउने चीनको सुधार योजना निकै सुस्त गतिमा लागू हुने देखिन्छ । किनभने यसको विपक्षमा शक्तिशाली गठबन्धन त्यहाँ क्रियाशील छ ।

त्यसैले चीनको अर्थतन्त्र पनि पूर्णरूपमा क्षति हुनबाट बाँच्ने छाँट छैन । यसका अतिरिक्त उदीयमान बजारहरूमा गतवर्ष देखिएका उथलपुथलका गहनतम कारणहरू हराइसकेका छैनन् । सुरुवातका लागि चीनको अर्थतन्त्र बिग्रने जोखिमले उदीयमान एसिया, विश्वभरका कमोटिडी निर्यातकर्ता र मजबुत अर्थतन्त्रलाई पनि गम्भीर चुनौती दिन्छ ।

यही समयमा व्याजदर बढाउनेगरी अमेरिकाको फेडरल रिजर्भ बैंकको दीर्घकालीन पुँजी खरिद गर्ने काम गम्भीरताका साथ सुरु भएको छ । परिणामस्वरुप उच्च तरलताका वर्षहरूमा मजबुत अर्थतन्त्रबाट उदीयमान बजारहरूमा प्रवाह हुने पैसा अब ती देशहरूमा पुग्नथालेका छन्, जहाँ 'इजी मनी'का कारण आर्थिक, मौदि्रक र ऋण नीतिहरू बन्नमा निकै सुस्तता आएको छ ।

कमोडिटीको उच्च चक्र अन्त्य भएको छ । वर्तमान आर्थिक अस्थिरताको यो अर्को गहिरो कारण हो । चीनको वृद्धिदर घटेकाले मात्रै यो भएको होइन । उच्च मूल्यका वर्षहरूले नयाँ सामथ्र्यमा लगानी गर्न लगायो र धेरैजसो कमोडिटिजको आपूर्ति पनि बढायो । यसबीच उदीयमान बजारका कमोडिटी निर्यातकर्ताहरूले अप्रत्यासित आयबाट फाइदा लिन सकेनन् । गएको दसकमा तिनले बजारमुखी संरचनाको सुधार पनि गर्न सकेनन् । बरु उल्टै तिनीहरूमध्ये धेरैले राज्य नियन्त्रित बंैक र उद्योगधन्दालाई निकै बढावा दिएर राज्यकै पुँजीलाई अंगीकार गरे । यी जोखिम छिट्टै नै खत्तम हुनेवाला छैनन् । चिनियाँ वृद्धिमा तेज आउने सम्भावना छैन र कमोडिटिजको मूल्य पनि घट्ने देखिँदैन । अमेरिकी फेडरल बैंकले आफ्नो मात्रात्मक सहजतालाई बढाएको छ । चुनाव अघि उदीयमान बजारहरूमा संरचनात्मक सुधार हुने छाँट छैन । वर्तमान सरकारहरू वृद्धिदरको निराशाजनक प्रभावबाट आर्थिक, मौदि्रक र ऋण नीतिमा पर्ने असरबारे चिन्तित छन् ।

वास्तवमा व्यापक रूपको अर्थतन्त्रीय नीतिमा चुस्तता ल्याउनमा उदीयमान बजारका सरकारहरूको असफलताले अर्काे चरणको मुद्राको ह्रासलाई निम्त्याएको छ । यसले उच्च मुद्रास्पिmतीलाई बढाउने तथा बाह्य ह्रास तथा जुम्ल्याहा अर्थव्यवस्थालाई सम्हाल्ने यी देशहरूको क्षमतालाई जोखिममा पारेको छ ।

यद्यपि विविध कारणहरूले गर्दा 'नाजुक पाँच' देशहरूमा पनि पूर्ण-वाषिर्क मुद्रामाथिको संकट, राष्ट्रिय ऋण र बैंकिङ संकट न्युन छन् । यी सबै देशहरूमा लचिलो विनिमय दर छन् । आफ्नो मुद्रा संकट टार्न र बैंक सुचारु राख्नका लागि यी देशहरूसँग राम्रो मुद्रा सञ्चिती छ । यी धेरै देशमा बैंकिङ प्रणाली पनि राम्रो छ । यद्यपि यी बैंकका सार्वजनिक तथा निजी ऋणको अनुपात बढिरहेका छन्, तर यी टाट पल्टने जोखिम भने कमै छ । कालान्तरमा उदीयमान बजारप्रति आशावादी हुनु सायद ठिकै हुनेछ ।

-अन्तर्राष्ट्रिय अर्थशास्त्रका ज्ञाता नौरियल न्युयोर्क युनिभर्सिटीका प्रोफेसर हुन् ।