चौतारा, चैत्र १९ - विवाह दर्ताको प्रमाणपत्रसहित पति पत्नीको उपस्थिति । माइतीपट्टकिा सहोदार दाजु नागरिकतसहित त्यहीं छन् । गाविस सचिवले अनुसूची फाराममा भरेको विवरण र पेस गरिएका अन्य प्रमाण सही छ । तर एक दिन बीचैमा बास बसेर नागरिकता बनाउन हेलम्बूबाट आएका जोडी बुधबार रित्तो हात फर्कियो । हेलम्बू ६ मेलम्चीघ्याङका दावा लामा र उनकी श्रीमती लाक्पादिकीलाई सहायक प्रजिअ ओमकारप्रसाद न्यौपानेले भने, 'तिमीहरू नेपाली हो कि होइन ? प्रहरी रिपोर्ट बुझ्नुपर्छ ।' नागरिकता नबनेपछि उनीहरूले प्रजिअ डिल्लीराज पोखरेल गुहारे । पोखरेलले लाक्पादिकीलाई भनेे, 'प्रमाण त पुग्छ तर २२ भइछ्यौ अहिलेसम्म किन नागरिकता नबनाएको त्यसैले शंका छ ।' उनीहरू गाविसमा अब सचिव होइन प्रहरी राख्नुपर्छ भन्दै फर्के ।
हजुरबुवा जितबहादुर खत्रीका साथ लागेर नागरिकता बनाउन आएकी सिंपालकाभ्रेकी शान्ता खत्रीको ठेगाना नमिलेको भन्दै सहायक प्रजिअले गाविस सिफारिस मागे । बाजेको नागरिकतामा सिंपालकाभ्रे लेखिएको थियो । उनका बावु डिलबहादुरको नागरिकता ठेगाना सिंपालकाभ्रे नै थियो । शान्ताको शैक्षिक प्रमाणपत्र र सचिवले सिफारिस गरेको अनुसूची फाराममा बाबुकै ठेगाना उल्लेख छ । तर न्यौपानेले प्रश्न गरे, हजुरबुबाको ठेगाना किन फरक पर्यो ? जितबहादुर भन्दै थिए, सर हाम्रो गाविसलाई दुइटा गाविस बनाएको वषार्ंै भएको छ । उनले थपे, छोरा र नातिनीको ठेगाना त एउटै छ नि सर । तर सम्बन्धित गाविसले यो कुरा उल्लेख गरेर सिफारिस नदिएसम्म शान्तालाई नागरिकता दिन नमिल्ने निर्णय गरियो । जिल्लामा यस्तो अभ्यास पहिलो हो ।
एकै दिनका यी दुई त उदाहरणमात्र हुन् । अहिले सर्वसाधारणका लागि सिन्धुपाल्चोक प्रशासनबाट नागरिकता पाउन कठिन हुँदै गएको छ । आर्थिक चलखेल हुने गरेको र प्रहरी रिपोर्टलगायत अनावश्यक कागज मागेर दुःख दिने गरेको सेवाग्राहीको गुनासो छ ।
नागरिकता र राहदानी पाउन कठिन भयो भन्ने गुनासो ज्यादै बढेको छ, जिविसका पूर्वउपसभापति डम्बर अर्यालले भने, कतिपय घटनाले त्यो प्रमाणित गरेको छ । नागरिकता लिन प्रशासनमा आर्थिक चलखेल हुने गरेको गुनासो बढिरहेको छ । अनुसूची फारामको माथिल्लो भागमा संकेतका रूपमा 'डी' लेख्ने चलन यहाँ आर्थिक चलखेल भएको अर्को प्रमाण हो । 'डी' को अर्थ दलालबाट आएको फाराम हो । सर्वसाधारणको गुनासो बढेपछि फारामको रेकर्ड हेर्न प्रशासन पुगेका सञ्चारकर्मीको टोलीले ६० मध्ये ६ जनाको र्फममा 'डी' संकेत फेला पार्यो । अनुसूची फारामको तोक लगाउने बेलामा टिकटमाथि अंग्रेजीमा 'डी' लेख्ने चलन रहेछ । प्रशासनमा सुरक्षित उक्त फाराममा उल्लिखित व्यक्तिको नागरिकता बनिसकेको छ । 'डी' लेखेपछि यो नामको नागरिकता बनाएबापत दलालले सम्बन्धित व्यक्तिबाट रकम असुलेर कर्मचारीलाई बुझाउँछन् भन्ने अर्थ लगाइन्छ । गत फागुनको विभिन्न मितिमा नागरिकता लिएका मेलम्ची ४ की मनिता तामाङ, कर्थली ७ का मीनकाजी लामा, तातोपानी ९ की दाडोमा शेर्पा, इचोक २ की मनसानी र काली तामाङको फाराममा 'डी' संकेत गरिएको छ । केही फाराममा प्रश्नवाचक चिह्न र थोप्लो संकेतका रूपमा देखिन्छ । केही फारामको माथिल्लो भाग च्यातिएका छन् । विशेषगरी आर्थिक चलखेल हुने र लेखपढ गर्न नसक्ने गाविसका मंगोल समुदायका सेवाग्राही प्रशासनको चंगुलमा फस्ने गरेका छन् । 'डी' लेखिएका सबै फाराम तामाङ, लामा, गुरुङ र शेर्पा समुदायका छन् ।
जिल्ला प्रहरीका अनुसार भदौदेखि यति बेलासम्म नागरिकता बनाउने ८४ जनाको प्रहरी रिपोर्ट पेस गरिएको छ । ६९ जनाको प्रक्रियामा छ । नागरिकताका लागि यति धेरै संख्यामा रिपोर्ट बुझ्न थालिएको जिल्लाकै इतिहासमा पहिलो हो, एक प्रहरी अधिकृतले भने, रेकर्डले त्यही देखाउँछ । समस्या परेका सेवाग्राही स्थानीय दलालहरूको सम्पर्कमा जाने र उनीहरूले चाँजोपाँजो मिलाउने गरेको स्रोतको दाबी छ । अब सिन्धुपाल्चोकमा सीडीओले होइन, डीएसपीले नागरिकता दिने व्यवस्था गरे हुने भइसकेको छ, प्रहरी रिपोर्ट नभई नागरिकता नदिने भएपछि के उपाए छ र ?, कांग्रेस जिल्ला सदस्य टंक कार्कीले आक्रोस पोखे, यस्तो लथालिंग त प्रशासनमा कहिल्यै थिएन । दलाल र कर्मचारीको कानेखुसीमा नागरिकता र राहदानी बनाउने प्रवृत्ति बढेको छ, कार्कीले दाबी गरे । समस्या जानकारी दिनुभयो म बुझेर 'चेक' गर्छु, स्थानीय संवाददातासँग प्रजिअ पोखरेलले भने, 'शंका लाग्यो भने त प्रहरी बुझ्नै पर्यो नि ।'
No comments:
Post a Comment